معرفی وتاریخجه ساز تار

در ادامه به اجزای تشکیل دهنده ی ساز تار خواهیم پرداخت در این مطلب سعی شده که از هر کدام از اجزای تشکیل دهنده این ساز به صورت مصور به شما نشان دهیم. در ادامه با ما همراه باشید.

کاسه‌ی طنینی: دو کاسه که از چوب یک تکه ساخته می‌شود و حالتی گلابی شکل دارد که یکی از کاسه‌ها از دیگری بزرگتر است و به کاسه‌ی کوچک نقاره می‌گویند. چوب کاسه‌ی طنینی معمولا چوب درخت توت است. یک طرف کاسه باز است و روی آن پوست کشیده می‌شود.

پوست تار: کاسه‌ی طنینی از یک طرف بسته است و از طرف دیگر باز است و روی آن را پوست می‌کشند. این پوست از قسمت نازک پوست چهارپایان (معمولا بز و بره) انتخاب و تهیه می‌شود.

برخی متخصصان، انتقال ارتعاشات خرک به کاسه را تنها وظیفه‌ی پوست تار می‌دانند اما عده‌ای دیگر، انتقال ارتعاشات خرک به هوای داخل کاسه را نیز جز وظایف پوست تار برمی‌شمرند. پوست تار مرغوب باید بدون سفیدک، بدون چربی، یک‌دست وشیشه‌ای باشد. بر همین مبنا پوست تار درجه یک با استفاده از بهترین مواد اولیه و بر اساس کاراترین شیوه‌های دباغی پوست برای تار تولید می‌شود که می‌توانید آن را از ساز ۲۴ تهیه کرده و برای ساز خود مورد استفاده قرار دهید.

خرک: خرک توسط دو پایه‌ی کوچک بر روی پوست کاسه نصب می‌شود و دارای شیار‌های کم عمقی است که هر کدام از سیم‌ها جداگانه از آن‌ها عبور می‌کنند. خرک دارای طول حدودا ۵ و ارتفاع ۲ سانتی متر است. جنس خرک شاخ یا استخوان است.

در تمامی سازهایی که خرک (Bridge) دارند، وظیفه این قطعه نگه داشتن سیم های ساز در ارتفاعی مشخص و ایجاد امکان ارتعاش سیم ها و به دنبال آن انتقال این ارتعاش به صفحه رزنانس ساز و در نهایت به داخل کاسه طنینی ساز است. شکل و جنس خرک ساز تار با خرک سازهایی مثل سه تار، سنتور، کمانچه، … متفاوت است و هم چنین از آنجایی که کاسه تار با پوست پوشانده می شود، بنابراین خرک تار به طور مستقیم با پوست کاسه در ارتباط است.

دسته تار: دسته ساز تار از یک طرف به نقاره (کاسه کوچک) و از طرف دیگر به سرپنجه‌ی ساز متصل است. دسته ساز تار یک لوله‌ی توپر چوبی است که چوب آن را از چوب‌های سخت و محکم مانند توت یا گردو انتخاب می‌کنند. دسته دارای طول تقریبی ۵۰ و قطر تقریبی ۴ سانتی متر است. قسمتی که انگشت گذاری می‌شود صاف و مسطح است و پشت آن حالت نیم دایره دارد.

در طرفین سطح صاف دسته (سطحی که انگشت گذاری می‌شود) دو رشته نوار از جنس استخوان نصب می‌کنند تا هم دسته را زیبا کند و هم از فرسایش چوب در اثر تماس زیاد انگشت‌ها جلوگیری کند.

ساز‌هایی نظیر تار به قطعاتی احتیاج دارند که به طور سنتی از استخوان طبیعی حیوانات مثل ساق شتر ساخته می‌شده‌اند؛ اما به مرور زمان، مواد دیگری جای آنها را گرفتند. استخوان مصنوعی تار معمولاً ترکیبی از مواد رزین‌دار است که بافت دارد، قابل سنباده‌کاری است و رنگ می‌پذیرد. استخوان مصنوعی تار در دو قطعه‌ی باریک و یک قطعه‌ی مستطیلی کوچک برای بالای سرپنجه مورد استفاده قرار می‌گیرد.

سرپنجه ساز تار: سرپنجه در ابتدای دسته‌ی ساز قرار می‌گیرد و یک جعبه‌ی کوچک توخالی از جنس چوب کاسه‌ها است. در سر پنجه به تعداد سیم‌های ساز تار گوشی نصب شده است. (شش گوشی) استخوان مصنوعی تار معمولاً ترکیبی از مواد رزین‌دار است که بافت دارد، قابل سنباده‌کاری است و رنگ می‌پذیرد. استخوان مصنوعی تار در دو قطعه‌ی باریک و یک قطعه‌ی مستطیلی کوچک برای بالای سرپنجه مورد استفاده قرار می‌گیرد.

گوشی‌های ساز: همانطور که گفتیم ساز تار دارای شش گوشی به تعداد سیم هایش است. گوشی‌ها به شکل میخ‌های درشت و سر پهن هستند که یک سر آن پهن‌تر است و هنگام کوک کردن به کمک دست نوازنده به چپ و راست می‌چرخد و سر دیگر آن باریکتر است و یک سر سیم به آن میپیچد و داخل فضای سرپنجه قرار می‌گیرد.

یکی از قطعات اصلی و مهم ساز تار، گوشی کوک است. گوشی های کوک که در قسمت سرپنجه و جعبه گوشی قرار می گیرند، وظیفه کوک کردن هر کدام از سیم های ساز تار را بر عهده دارند. جنس و ظرافتی که در طراحی گوشی ها به کار گرفته می شود نشانگر کیفیت کلی آنها است و انتخاب گوشی های خوب برای ساز تار به طور قطع در سهولت کوک شدن ساز و کیفیت بهتر نگهداری کوک موثر است.

شیطانک: قطعه‌ای باریک و به ارتفاع ۲ میلی متر است که بین دسته ساز تار و سرپنجه قرار می‌گیرد و عرضی برابر دسته ساز دارد. شیطانک نیز مانند خرک دارای شیار‌های کم عمقی است که سیم‌ها از آن‌ها عبور می‌کنند و به سمت گوشی‌ها می‌روند.

بین دسته و سرپنجه تار قرار می‌گیرد و سیم‌ها از طریق شیار‌های آن به سمت گوشی‌ها هدایت می‌شوند. جنس شیطانک معمولاً از استخوان یا شاخ طبیعی است.

دستان: بر روی دسته‌ی ساز تار ۲۸ دستان بسته می‌شود که از جنس زه (روده‌ی تابیده‌ی چهارپایان) یا نخ نایلون هستند. هر دستان را سه یا چهار دور به دور دسته تار می‌بندند و گره می‌زنند تا گره‌ها در شیار‌های ایجاد شده در سطح بالایی طول دسته قرار بگیرد. دستان‌ها با فواصل معین از یکدیگر قرار می‌گیرند، ولی بعضی دستان‌ها تا حدی می‌توانند حرکت کنند.

در ساختمان آنها از پرده کمک گرفته شده است. پرده‌ی تار و سه‌تار در واقع رشته‌هایی با ضخامت و کیفیت مشخص هستند که با پیچیدن آنها روی دسته‌ی ساز و قرار دادن انگشت در محل مقرر، اندازه‌ی موثر سیم به میزان دلخواه تغییر کرده و صدای متناظر هر نت تولید می‌شود. پرده‌ی تار به صورت سنتی از جنس روده‌ی گوسفند ساخته می‌شده اما امروزه از الیاف مصنوعی مثل نخ‌های پلاستیکی و نایلون نیز برای تولید آن استفاده می‌شود.

سیم گیر: یکی از اجزای سازنده‌ی تار سیم‌گیر نام دارد که به طور سنتی از چوب، استخوان و یا شاخ ساخته می‌شود. سیم‌گیر تار در بخش انتهایی کاسه نصب شده و شیار‌های آن، حلقه‌های تابیده شده‌ی یک سر سیم‌ها را به دور خود نگه می‌دارد.

قطعه‌ای کوچک در انتهای بدنه‌ی کاسه است که شیار‌هایی دارد تا گره یک سر سیم بر روی آن قرار بگیرد. سیم گیر از جنس چوب یا استخوان انتخاب می‌شود.

سیم‌های ساز تار: تار دارای شش سیم با قطر‌های متفاوت است؛ که معمولا سیم‌های اول و دوم سفید رنگ و به قطر‌های ۱.۸ تا ۲ میلی متر و سیم‌های سوم و چهارم از جنس برنج و زرد رنگ و به قطر‌های ۱.۸ تا ۲.۲ است که این سیم‌ها دو به دو باهم همصدا کوک می‌شوند. سیم پنجم فلزی سفید رنگ با قطر کمتر هم‌صدای سیم‌های اول و دوم کوک می‌شود و به آن واخوان می‌گویند. سیم ششم فلزی زرد رنگ با قطر ۳.۸ میلی متر است که یک اکتاو بم‌تر از سیم‌های اول و دوم کوک می‌شود که به آن سیم بم نیز می‌گویند.