قبل از آنکه بخواهیم به تفاوت دو ساز دایره و دف بپردازیم بهتر است در مورد هر یک توضیحاتی ابتدایی و تاریخچه ای را بیان کنیم. ساز دف از جمله قدیمی ترین سازها و اصیل ترین سازهای ایرانی است. ساز دف از جمله سازهای کوبه ای است. از لحاظ ظاهر شکلی دایروی و گرد دارد. البته اگر بخواهیم با جزئیات بیشتر به تشریح آن بپردازیم باید بگوییم ساز دف متشکل از یک حلقه چوبی دایره ای شکل و تو خالی است در واقع این دایره چوبی تو خالی همانند حلقه ای چوبی است. این حلقه چوبی بدنه اصلی ساز دف را تشکیل می دهد. اما این تنها جزء اصلی ساز دف نیست. این حلقه چوبی توسط پوستی نازک محصور خواهد شد. شاید بتوان گفت بیش از نیمی از آوای خوش این ساز را باید مدیون این پوست نازک باشیم که با ارتعاش صدایی دلنشین تولید می کند. این پوست از جنس پوست حیوانات می باشد و در بازار انواع مختلفی از آن موجود است. در حالت کلی ایجاد صدا را مدیون ارتعاشات مولکول های مواد مختلف هستیم. البته به مرور زمان این ساز کهن ایرانی نیز تکمیل گردید و به نوعی به اجزاء آن افزوده شد. یکی دیگر از اجزاء ساز دف که تکمیل کننده صدای آن می باشد زنجیرهای کوچک و خوش صدایی است که از اطراف حلقه چوبی آویزان است. همانطور که ضربه ناشی از دستان نوازنده به پوست نازک ضربه وارد می کند لرزه های کوچکی نیز بر این حلقه ها و زنجیرهای کوچک وارد می شود که تکمیل کننده صوت ناشی از نواختن دف است. هر یک از آلات موسیقی باتوجه به جنسی که دارد صدایی متنوع تولید می کند زیرا نحوه ارتعاشات متفاوت خواهد بود.

اما ابعاد ساز دف به چه صورتی است؟ همانطور که گفته شد دف حاوی یک حلقه چوبی است. عموما عرض این حلقه چوبی چیزی بین 5 الی 7 سانتی متر است و قطری حدود 35 الی 40 سانتی متر دارد. این ابعاد استاندارد تنها به جهت راحتی کاربران تعیین شده است.

در مورد پوست نیز استانداردهایی از لحاظ میزان ضخامت وجود دارد و اما در مورد حلقه های جانبی که تکمیل کننده نوای خوش دف می باشد، از آنجا که بیش از نیمی از آوا و صوت ناشی از دف را مدیون این حله ها هستیم پس قاعدتا برای این موارد نیز استانداردهایی از پیش تعیین شده وجود دارد. عموما دف هایی که امروزه در بازار موجود است دارای 40 حلقه جانبی می باشد. درواقع صدای زنگ وار دف را مدیون همین حلقه های کوچک و ظریف هستیم که با ادغام صدای ناشی از ضربه های وارد شده بر پوست ایجاد می شود.

شاید برایتان سوال پیش آید نحوه در دست گرفتن دف چگونه است و تفاوت دایره و دف در نحوه قرار گیری در دست کاربران به چه صورتی است، معمولا بر روی دف دقیقا در حلقه چوبی بزرگ منفذی تعبیه شده است که کاربران هنگام اجرا می توانند انگشت شست خود را در این منفذ قرار داده و به راحتی دف را بین دو دست خود نگه دارند و به راحتی آوای مورد نظر خود را بنوازند. وقتی انگشت شست فرد در این منفذ قرار می گیرد سایر انگشتان برای نواخت ضربه بر روی پوست آزاد خواهد بود و به راحتی می تواند نوای دلخواه خود را بنوازد.

در مورد ساز دف نیز به همین شکل است ضربه هایی که انگشتان نوازنده به دف برخورد می کند باعث ایجاد نوای دلنشین می شود.

اگر بخواهیم از لحاظ جغرافیایی ساز دف را مورد بررسی قرار دهیم و از این طریق به تفاوت ساز دایره و دف پی ببریم باید بگوییم ساز دف برای نخستین بار در ایران باستان و سایر کشورهای همجوار مشاهده شد. همانطور که چندی قبل به این موضوع اشاره کردیم ساز دف یک نوع ساز کوبه ای است و نوای آن به جهت برخورد ضربات انگشت شخص نوازنده ایجاد می گردد.

هر سازی که امروزه در جامعه موسیقی مطرح شده است و در زمان های گذشته تنها در مفاحل مختلفی نواخته می شدند. ساز دف نیز همانند سایر سازها می باشد و تنها به محفل خاصی اختصاص داشت. زمانی که ساز دف روی کار آمد اغلب در مراسم مذهبی و عرفانی از ساز دف استفاده می شد.

اغلب خانقاه ها برای برگزاری مراسم خود از نوای دف استفاده می کردند. همانطور که واقف هستید در زمان ایران باستان خانقاه هایی وجود داشتند که مخصوص تشکیل مراسم مذهبی بودند و اغلب عرفا در این خانقاه ها برای برگزاری مراسم عرفانی و مذهبی دور هم جمع می شدند و با استفاده از آلات موسیقی نظیر دف مراسم معنوی برگزار می کردند.

اما امروزه با روی کار آمدن دستگاه های موسیقی مختلف که نواهایی متفاوت تولید می کنند از دف به عنوان ابزار موسیقی تلفیقی نیز استفاده می شود و علاوه بر این هنوز هم تمامی مراسم مذهبی با استفاده از نوای دف رنگ و بویی دیگر به خود می گیرد.

اگر تا به حال به نوای موسیقی دف گوش فرا داده باشید متوجه تنین به خصوص آن شده اید. در قسمت فوق به این موضوع اشاره شد که بر روی قسمت حلقه چوبی دف قسمتی مخصوص انگشت شست تعبیه شده است که با استفاده از آن نوازنده می تواند ساز را در دست خود کنترل کند. همین حلقه باعث شده است شخص نوازنده در هر لحظه اختیار وارد لرزش هایی بر کل ساز داشته باشد و از این طریق حلقه های فلزی موجود در اطراف ساز در اثر ضربه صدایی دلنشین تولید کنند. در واقع دف از جمله معدود موسیقی هایی است که به صورت هم زمان با ضربه هایی سنجیده می توان صدایی زنگوار توام با کوبش تولید کرد.